Dược liệu Việt: Từ điểm tựa chính sách đến chiến lược tự chủ nguồn cung

Bài toán nghịch lý

Trao đổi về bức tranh tổng thể của ngành năm 2025, TS. Đỗ Duy Phi chỉ rõ nghịch lý lớn nhất đang tồn tại: Hiện nay, các loại tinh dầu chất lượng cao và nồng độ cao vẫn phải nhập tkhẩu. Điều này dẫn đến tình trạng các công ty mỹ phẩm hoặc dược liệu trong nước "vẫn phải nhập rất nhiều các tinh dầu hoặc là hương liệu của nước ngoài". Chủ tịch Phi nhận định đây là "một điều bất hợp lý" bởi vì Việt Nam thực tế "có năng lực, mình có điều kiện mà mình không làm được".

Việt Nam là một trong 10 trung tâm đa dạng sinh học lớn nhất thế giới, có thế mạnh về các dòng tinh dầu như Quế, Hồi, Trầm hương... với tiêu chuẩn đủ điều kiện xuất khẩu sang các thị trường lớn như châu Âu và Mỹ. Tuy nhiên, thị phần của Việt Nam hiện chỉ chiếm khoảng 0,6% về giá trị trên toàn cầu. Đáng chú ý, giá trị thương phẩm của tinh dầu Việt Nam thường thấp hơn từ 10% đến 30% so với sản phẩm cùng loại của các quốc gia khác.

Theo Chủ tịch VOCA, nguyên nhân chính của vấn đề này không nằm ở sự thiếu hụt vùng trồng mà xuất phát từ tính thiếu ổn định trong sản xuất. Ông cho biết sản lượng thường xuyên biến động và chất lượng giữa các lô hàng thiếu sự đồng nhất. Chính sự không ổn định về cả lượng và chất này đã tạo ra rào cản lớn, khiến dược liệu Việt Nam gặp khó khăn khi tham gia vào chuỗi cung ứng xuất khẩu cũng như chưa đủ sức thuyết phục các doanh nghiệp sản xuất nội địa.

Tháo gỡ nút thắt

Nhằm tìm kiếm giải pháp đột phá, Hội đang tích cực mở rộng cơ hội hợp tác quốc tế. Ông Phi chia sẻ rằng một vài công ty đa quốc gia hiện rất quan tâm đến vấn đề dược liệu và sẵn sàng đầu tư cả về tài chính lẫn kỹ thuật. Tuy nhiên, để hiện thực hóa sự hợp tác này, Hiệp hội cần phải chứng minh được tiềm năng và khả năng cung cấp đủ nguyên liệu cho đối tác.

Đây chính là nguyên nhân cốt lõi và là thách thức lớn nhất mà Hội cần giải quyết trong năm 2026: Vấn đề ổn định của nguyên liệu. Ông Phi thẳng thắn thừa nhận thực trạng "cái gì cũng có nhưng lại không ổn định". Sự thiếu ổn định này biểu hiện cụ thể ở việc sản lượng "lúc nhiều lúc ít" hoặc chất lượng lại không ổn định. Theo Chủ tịch Hiệp hội, sự bất ổn về số lượng và chất lượng là hai yếu tố khiến việc xuất khẩu hay thậm chí là cung ứng trong nước gặp nhiều khó khăn. Do đó, Hội sẽ phải tập trung tối đa nguồn lực vào việc giải quyết vấn đề này trong năm tới.

Về hướng đi chiến lược, thay vì tiếp tục sản xuất thô hoặc xuất khẩu thô, Hiệp hội sẽ nghiên cứu khả năng "nâng giá trị của tinh dầu". Mục tiêu là sản xuất ra tinh dầu chất lượng cao để cung cấp cho chính các doanh nghiệp mỹ phẩm trong nước. Mục tiêu cao hơn là "làm được một số việc nào đó để cho người dân ta sử dụng các tài nguyên dồi dào về tinh dầu". Ông Phi bày tỏ sự tiếc nuối khi tiềm năng lớn ở các vùng như Hòa Bình, Phú Thọ (cũ) vẫn chưa được khai thác triệt để, coi đó là điều "rất phí".

Về hướng đi chiến lược, thay vì tiếp tục sản xuất hoặc xuất khẩu thô, Hiệp hội sẽ nghiên cứu khả năng "nâng giá trị của tinh dầu lên". Mục tiêu là sản xuất ra tinh dầu chất lượng cao để cung cấp cho chính các doanh nghiệp mỹ phẩm trong nước. Mục tiêu cao hơn là làm được những việc cụ thể để người dân Việt Nam được sử dụng các tài nguyên tinh dầu dồi dào. Ông Phi bày tỏ sự tiếc nuối khi tiềm năng lớn ở các vùng như Hòa Bình, Phú Thọ vẫn chưa được khai thác triệt để, coi đó là điều "rất phí".

Song song với việc nâng cao chất lượng sản xuất, Chủ tịch Hiệp hội nhấn mạnh cần phải có phương thức sản xuất để tạo ra lòng tin cho người tiêu dùng. Đối với hương liệu, tinh dầu và các thực phẩm chức năng, việc sản xuất phải tuyệt đối bảo đảm chất lượng. Ngoài ra, Hội còn quan tâm đến việc đảm bảo giá thành, tạo điều kiện thuận lợi cho người tiêu dùng.

Điểm tựa vững chắc từ vị thế "cầu nối"

Để tự tin giải quyết những thách thức lớn của năm 2026, VOCA đã có một năm 2025 hoạt động đầy hiệu quả, tạo dựng được nền tảng vững chắc.

Năm 2025, Hiệp hội Mỹ phẩm và Tinh dầu Việt Nam tiếp tục duy trì các hoạt động cốt lõi với mục tiêu đảm bảo lợi ích và hỗ trợ tối đa cho công việc của các hội viên. Trong bối cảnh nền kinh tế có nhiều biến động, việc tăng cường liên kết nội bộ và đối ngoại được đặc biệt chú trọng. Hiệp hội đã ký kết nhiều biên bản hợp tác với các đơn vị quan trọng như Hội Đông y Việt Nam cũng như Tập đoàn Đông Y Dược Việt Nam.

Song song với việc mở rộng mạng lưới hợp tác, Hội đã khẳng định vai trò không thể thiếu là "cầu nối" giữa doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước. Trách nhiệm này được thể hiện rõ qua việc Hội thay mặt các doanh nghiệp thành viên tích cực đóng góp ý kiến. Các ý kiến này được gửi đến các cơ quan như Bộ Y tế, Bộ Công Thương và Tổng cục Hải quan, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh của hội viên. Chủ tịch Đỗ Duy Phi cho biết, nội dung đóng góp tập trung chủ yếu vào các văn bản pháp luật, văn bản dưới luật, nghị định và thông tư của các cơ quan quản lý.

Trên trường quốc tế, Hội tích cực tham gia các hoạt động hội nhập khu vực và toàn cầu, thể hiện qua sự hiện diện tại hai hội chợ chuyên ngành lớn ở Bangkok (Thái Lan) và Thượng Hải (Trung Quốc). Đặc biệt, Hội tiếp tục duy trì vị thế là thành viên tích cực của Hiệp hội Mỹ phẩm Đông Nam Á. Thông qua đó, Hội không chỉ tuân thủ mà còn trực tiếp đóng góp ý kiến xây dựng các định chế về quản lý mỹ phẩm của các nước trong khu vực.

Ông Phi chia sẻ, các hội nghị thường niên của Hiệp hội Mỹ phẩm Đông Nam Á thường diễn ra song song với hội nghị của các Thứ trưởng Y tế, cho thấy sự gắn kết chặt chẽ giữa các vấn đề kỹ thuật của Hiệp hội và cấp độ quản lý vĩ mô của các quốc gia. Tại Việt Nam, Hiệp hội cũng luôn duy trì mối quan hệ chặt chẽ, hiệu quả với Cục Quản lý Dược, đặc biệt là Phòng Quản lý Mỹ phẩm.

Cuối cùng, hướng đến năm 2026, ông Phi kêu gọi tất cả hội viên cùng nhau đoàn kết, đồng lòng để xây dựng Hiệp hội ngày càng lớn mạnh. Ông tái khẳng định trách nhiệm của lãnh đạo Hiệp hội là hỗ trợ tối đa cho các doanh nghiệp để hoạt động sản xuất kinh doanh có hiệu quả, đồng thời bảo đảm chất lượng và giá cạnh tranh cho người tiêu dùng.