Khởi nguồn từ những cú ngã
Trước khi được biết đến như một một chuyên gia trong lĩnh vực thiết bị chưng cất, Lê Quế đã trải qua nhiều thăng trầm với đủ nghề, từ làm nấm cho đến khai thác đá, môi giới đất đai và cả những ngày tháng "lang thang" tìm đường đi mới. Cơ duyên đưa ông đến với ngành tinh dầu bắt đầu từ những năm 2012, khi ông nhận thấy tiềm năng của những vùng nguyên liệu tại địa phương nhưng lại thiếu công cụ chế biến hiệu quả. Thời điểm đó, ông tìm đến Viện Công nghiệp Thực phẩm và Viện Lâm sản ngoài gỗ với hy vọng tìm kiếm một giải pháp kỹ thuật tiên tiến hơn những chiếc nồi thủ công đáy chữ T đắp bằng gạch vất vả của nông dân Chiêm Hóa (Tuyên Quang). Tuy nhiên, các giải pháp khoa học lúc bấy giờ lại vấp phải bài toán kinh tế và kỹ thuật khó nhằn, khi yêu cầu vật liệu inox dày vốn truyền nhiệt kém và chi phí quá cao.
Không chấp nhận bỏ cuộc, Lê Quế quay về xưởng ở Tiến Sơn (Hòa Bình cũ), tự mình mày mò dựa trên những kiến thức vật lý sơ đẳng của bậc trung học cơ sở. Ông nhận ra nguyên lý cốt lõi nằm ở việc tăng tiết diện tiếp xúc của lửa với nước để mau sôi, và tăng tiết diện tiếp xúc của hơi với nước để làm mát nhanh. Từ tư duy đó, ông dốc hết vốn liếng khoảng 500 triệu đồng - một con số khổng lồ vào năm 2012 mà nhiều người cho là điên rồ - để chế tạo chiếc nồi hơi ống lửa đầu tiên. Khác với những người làm nghề chỉ dám thuê nồi để chưng cất tinh dầu, Lê Quế chọn con đường đầu tư bài bản ngay từ đầu với tư duy làm chủ công nghệ.
Bước ngoặt lớn nhất trong sự nghiệp chế tạo của ông đến vào giữa năm 2015. Khi đó, ông nhận lời giúp một chủ spa tại Đà Nẵng thiết kế hệ thống chưng cất. Sự cố hy hữu xảy ra khi chiếc iPad chứa toàn bộ bản vẽ thiết kế bị vỡ nát ngay trước giờ lên đường, Không còn công cụ hiện đại, ông buộc phải dùng giấy bút, vẽ tay và thuyết phục khách hàng bằng chính kiến thức thực tế của mình. Hệ thống chưng cất tại Đại Hồng, Đại Lộc, Quảng Nam ra đời từ những bản vẽ tay ấy đến nay vẫn hoạt động tốt, đánh dấu cột mốc ông chính thức chuyển sang nghề chế tạo và chuyển giao công nghệ tinh dầu đi khắp cả nước, từ Hà Giang, Điện Biên cho đến Cà Mau.
Đừng mộng mơ, hãy thực tế
Với kinh nghiệm thực chiến, Lê Quế dành cho những người trẻ muốn khởi nghiệp trong lĩnh vực này những lời khuyên vô cùng thực tế, đôi khi là khắc nghiệt nhưng cần thiết để tồn tại.
Trước hết, ông nhấn mạnh vào quy mô và sự kiên trì. "Nhỏ nhưng có võ" là triết lý ông thường nhắc đến. Người khởi nghiệp không nhất thiết phải bắt đầu bằng những nhà máy hoành tráng. Thực tế chứng minh, những người sản xuất quy mô nhỏ với thiết bị khoảng 15kg đến 30kg nguyên liệu đôi khi lại có biên độ lợi nhuận tốt hơn những nhà máy lớn. Lý do là quy mô nhỏ cho phép bán trực tiếp đến tay người tiêu dùng, trong khi quy mô lớn buộc phải bán buôn với giá rẻ hơn nhiều. Ông khuyên người mới nên bắt đầu từ việc làm thử, chia sẻ cho bạn bè, rồi mới mở rộng dần theo cấp số nhân, như cách chị Bùi Thị Thanh Hằng (Karose Garden) đã phát triển từ chiếc nồi 10kg lên đến hệ thống 17 thiết bị lớn nhỏ.
Tuy nhiên, điều cốt yếu nhất mà Lê Quế cảnh báo là tư duy về sản phẩm. Tinh dầu thực chất chỉ là "bán thành phẩm", là nguyên liệu cho các ngành công nghiệp khác như mỹ phẩm, thực phẩm hay dược phẩm. Nếu người khởi nghiệp chỉ chăm chăm bán lọ tinh dầu nguyên chất, họ sẽ sớm gặp khó khăn vì thị trường hạn hẹp và người tiêu dùng không biết cách sử dụng. Để thành công, người làm nghề phải có đủ kiến thức để đa dạng hóa sản phẩm, biến tinh dầu thành các sản phẩm chăm sóc sức khỏe như nước gội đầu, xà bông, dầu xoa bóp hay các sản phẩm trị liệu. Ông lấy ví dụ về một gia đình ở Dương Xá, Gia Lâm, từ chỗ làm tinh bột nghệ thất bại đã chuyển sang làm tinh dầu một cách miệt mài. Họ tận dụng triệt để từ tinh dầu đến bã thải làm phân bón, thậm chí nước chưng cất cũng được quy hoạch thành sản phẩm, nhờ đó mà sống khỏe với nghề cả chục năm trời.
Bên cạnh kiến thức, thái độ với nghề là yếu tố quyết định sống còn. Lê Quế khẳng định không có chuyện làm giàu xổi hay làm kiểu "cưỡi ngựa xem hoa". Yêu nghề không phải là làm một hai năm, mà là phải lao động hết mình, trăn trở để khai thác triệt để giá trị của nguyên liệu trên cùng một thiết bị. Ông dẫn chứng trường hợp thất bại của những người buôn rau ở Đồng Nai, khi họ chỉ coi tinh dầu là cách tận dụng phế phẩm và thu hoạch sả khi lá đã quá già. Trong nghề này, nguyên liệu cũng có "thì", phải thu hoạch đúng độ "xuân sắc" nhất mới cho ra sản phẩm chất lượng.
Một lời khuyên quan trọng khác liên quan đến tính pháp lý. Nhiều người khởi nghiệp vì thiếu vốn thường ngại đăng ký kinh doanh hay nộp thuế môn bài. Lê Quế cho rằng đây là một sai lầm. Dù nhỏ, việc có tư cách pháp nhân, có thể xuất hóa đơn và kiểm định chất lượng là tấm vé thông hành bắt buộc để đưa sản phẩm đi xa hơn, thay vì chỉ quanh quẩn ở quy mô hộ gia đình manh mún.
Cuối cùng, Lê Quế luôn nhắc nhở về đạo đức và trách nhiệm xã hội. Ông đã hỗ trợ rất nhiều mô hình khởi nghiệp của người yếu thế, như nhóm bạn trẻ làm cùng người câm điếc tại Đà Nẵng hay các dự án gây quỹ thiện nguyện.
Với ông, thành công không chỉ là kiếm tiền cho bản thân mà còn là tạo ra giá trị cho cộng đồng. Ông quan niệm rằng, dù là cây sả, cây gừng bình dân hay những loại gỗ quý hiếm như đàn hương, ngọc am, tất cả đều bình đẳng về giá trị cống hiến hương thơm cho đời. Cây sả, cây gừng chính là những cây "xóa đói giảm nghèo" thiết thực nhất cho bà con nông dân, với khả năng thu hoạch nhiều vụ trong năm và đầu ra ổn định.
Nhìn lại hành trình của Lê Quế, từ những ngày tự mày mò chế nồi hơi đến khi tư vấn cho hàng trăm dự án, có thể thấy ông là người thợ lành nghề với tâm hồn nghệ sĩ. Ông sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm, bởi với ông, thành công là thấy cộng đồng phát triển và hương thơm thảo mộc Việt được lan tỏa. Những chiếc nồi chưng cất của ông, dù ở góc nhà, xưởng nhỏ hay phòng thí nghiệm, vẫn âm thầm kể câu chuyện về sáng tạo và khát vọng vươn lên của con người Việt Nam.
Nhật Minh
